Succesvol innoveren samen met je team

In dit artikel wordt een kort overzicht gegeven van verschillende factoren die van invloed zijn op het slagen van een innovatieproces. Na een korte beschrijving van externe factoren, worden het horizontaal en het verticaal innovatiemodel besproken. Ook komt aan bod wat innoveren nu eigenlijk precies is. Vervolgens wordt er stilgestaan bij de rol van aandacht van de leidinggevende aan het team en de invloed die dit op het innovatieproces kan hebben.

Innoveren in een veranderende wereld

Er zijn allerlei externe redenen aan te voeren waarom innovatie moeilijk is, en vaak veel langzamer voet aan de grond krijgt dan je wel zou willen. Een belangrijk aspect hierbij is innovatie niet plaatsvindt in een geïsoleerde omgeving, maar dat je altijd te maken hebt met allerlei mensen, organisaties, regels en structuren die mee moeten bewegen om een innovatie tot stand te brengen. Een mooi voorbeeld hiervan wordt gegeven in de onderstaande tabel waarin de industriële maatschappij, de kennismaatschappij en de innovatiemaatschappij met elkaar vergeleken worden. Wat je daarin kunt zien is dat veel structuren, organisaties en regelgeving in het onderwijs is ingericht vanuit de eerste kolom van de industriële maatschappij. Innovatiewensen richten zich vaak op de derde kolom van de innovatiemaatschappij. In praktijk echter, is het vaak al heel wat om een innovatie op het niveau van de kennismaatschappij voor elkaar te krijgen.

Vaak ontstaan innovaties naast bestaande structuren, juist omdat het vaak makkelijker is om iets nieuws te bouwen, dan iets bestaands te veranderen. Als er dan succesvol iets nieuws is ontwikkeld, dan kun je het makkelijker overdragen naar bestaande structuren. We hebben echter niet altijd de luxe om iets nieuws te starten, en dan is de enige optie om de bestaande organisatie, mensen, structuren te veranderen. Ondanks dat innovatie dus lastig is vanuit allerlei externe factoren, kan het wel lukken. Het gaat meestal echter niet vanzelf, dus er is werk aan de winkel!

Is innoveren hetzelfde als leren?

Is iets alleen een innovatie als het nog nooit ergens anders is gedaan? Er valt te discussiëren over deze vraag. Het is wel vaak het beeld dat scholen hebben als er over innovatie wordt gesproken. En dan is het vaak ook meteen eng en beladen, want misschien is jouw school nog vrij behoudend of traditioneel, of is er een duidelijke mening binnen het team dat je degelijk, traditioneel onderwijs juist wilt behouden. Als je innoveren echter gelijk maakt aan ontwikkelen of leren, dan is het voor elke school relevant. Want, hoe je onderwijs ook inhoudelijk of organisatorisch in elkaar zit, er is altijd ruimte voor verbetering.

Als handvat voor het ontwerpen van lessen heeft De Noordwijkse Methode het Fundamenteel Leer Model ontwikkeld. Het doel van dit model is om een duidelijke structuur aan te brengen die optimale vrijheid in leren kan bieden. Via de stappen van dit model kan een leerling de hele leercyclus doorlopen om tot succesvol leren te komen.

In het Fundamenteel Leer Model begin je met het kiezen van een leerdoel (meestal gekoppeld aan een kerndoel van SLO), daarna bied je de kinderen inspiratie, nieuwe kennis, aan. Hier gaan de kinderen over nadenken aan de hand van kritische denkvragen (hier gebruiken we de Denkbubbels voor). Daarna gaan de kinderen aan de slag met een werkvorm of opdracht, zodat ze de nieuwe kennis leren toepassen. Tenslotte sluiten ze af met reflectie op hun werk en kan er een nieuw doel gekozen worden.

We stellen hier dus eigenlijk dat er niet zoveel verschil tussen innoveren en leren. In beide gevallen doorloop je een leercyclus waarbij je begint bij het formuleren van een doel: wat wil je leren en waarom wil je dat leren. Daarna ga je op zoek naar informatie die je daarbij zou kunnen helpen. Die nieuwe informatie verbind je met je doel, je bestaande kennis, jouw unieke situatie en persoonlijkheid. Kortom, je gaat er kritisch en creatief over nadenken. Vervolgens ga je je nieuwe inzichten toepassen in de praktijk. Na een tijdje kijk je of het werkt zoals je in gedachten had, zo niet, dan pas je het aan of zo wel, dan kies je een nieuw ontwikkeldoel of innovatiedoel.

Net als leren, doe je innoveren stap-voor-stap

De innovatievariant op het Fundamenteel Leer Model is het Horizontaal Innovatie Model (2015) geworden. Dit is een stappenplan waarmee je voor alle betrokkenen inzichtelijk kunt maken hoe het innovatieproces verloopt en wat ieders rol hierin kan zijn. De ervaring met de stappen van het Horizontaal Innovatie Model is dat ze veel weerstand in je team kunnen wegnemen, je de talenten van je teamleden kunt inzetten en je de persoonlijke ontwikkeling van je leerkrachten kunt koppelen aan de schoolontwikkeling en de leerdoelen.

Voor de duidelijkheid en het inplannen in het schooljaar, is het horizontaal innovatiemodel lineair opgesteld. In de praktijk zal je merken dat je steeds van de ene stap naar de andere heen en weer springt. Bijvoorbeeld, als je bezig bent met de implementatie, merk je misschien dat je je ontwerp wilt aanpassen, of dat je nieuwe kennis nodig hebt, of je merkt dat je doel niet matcht met de praktijk en aangepast moet worden.

In combinatie met het Horizontaal Innovatie Model is ook het Verticaal Innovatie Model ontwikkeld. Hierbij gaat het erom dat innovatie alleen succesvol en duurzaam kan zijn als er complete afstemming plaatsvindt op de verticale, hiërarchische lijn. Je kunt als directeur bedenken dat een innovatie belangrijk is, maar als je team dit idee niet met je deelt, dan komt de innovatie niet van de grond. Andersom geldt ook, je kunt als leerkracht heel erg je best doen om iets te vernieuwen in je onderwijs, maar als je geen steun krijgt van je directeur en teamleden, dan ben je roepende in de woestijn.

Aandacht als de basis voor alles

Het Horizontaal en het Verticaal Innovatie Model bieden vooral handvatten over de cognitieve aspecten van innovatie. Daarnaast zijn er juist ook sociaal emotionele aspecten aan innovatie die heel bepalend zijn voor het welslagen van een innovatietraject. Door het cognitieve deel van de innovatie goed en zorgvuldig te doen, haal je een deel van de mogelijke sociaal emotionele problemen weg. Er is echter een succesfactor voor al het leren en dus voor al het innoveren die de basis van alles vormt: Dat is AANDACHT.

Voor de kinderen in de klas is de aandacht van de leerkracht cruciaal voor hun ontwikkeling. Voor de leerkrachten is de aandacht van de directeur of leidinggevende een belangrijke factor voor hun ontwikkeling en daarmee bereidheid om te innoveren. We onderscheiden een vijftal vormen van aandacht:

1. De Leerkracht heeft aandacht voor zichzelf: Als leidinggevende help je je teamleden om zicht te krijgen op hun eigen behoeften, valkuilen, leerstijl en talenten. Deze vormen de basis waarmee de teamleden zichzelf aan kunnen sturen en weten wat hun bijdrage in het team kan zijn en op welke manier dit voor hen werkt.

2. Mijn leidinggevende heeft aandacht voor mij als leerkracht: Hierbij gaat het erom dat de leerkrachten zich gezien voelen als zij met een probleem komen bij de leidinggevende. Daarnaast gaat het ook om de dagelijkse aandacht van de leidinggevende en de begeleiding die de leidinggevende biedt aan de leerkracht om zijn of haar werk goed te kunnen doen. Biedt de leidinggevende kennis en handvatten waarmee de leerkracht zijn of haar competenties kan vergroten.

3. De leerkracht heeft aandacht voor de leidinggevende: Dit punt gaat over het delen van de verantwoordelijkheid om de processen en ontwikkelingen in de school goed te laten verlopen. Dus, in plaats van klagen omdat iets niet is geregeld, als leerkracht het initiatief nemen om dit aan te kaarten of op te pakken. Als team help je je leidinggevende om zijn of haar taken goed uit te kunnen voeren.

4. De leerkrachten hebben aandacht voor elkaar: Steunen de teamleden elkaar? Zijn ze betrokken bij elkaars wel en wee en ondersteunen ze elkaar sociaal emotioneel, pedagogisch en didactisch. Voor zowel dit punt als voor punt 3 geldt dat het belangrijk is dat er geen “afrekencultuur” is, dat teamleden fouten durven maken.

5. We hebben aandacht voor de omgeving: Natuurlijk gaat het hier over het netjes houden van de schoolomgeving en je hier gezamenlijk verantwoordelijk voor voelen. Belangrijker echter, is dat het hier gaat over de aanwezigheid van de juiste materialen, ruimtes, faciliteiten die nodig zijn om innovaties uit te kunnen voeren.

*onderaan dit artikel wordt een link voor een checklist gegeven waarin je als leidinggevende kunt zien hoe je de verschillende vormen van aandacht vorm kunt geven in relatie tot je leerkrachten.

Door aandacht centraal te stellen in je interactie met het team, kun je op een effectieve manier de stappen van het horizontaal en het verticaal innovatie model doorlopen. Je weet immers al wat er speelt onder de leerkrachten, en wat op dit moment belangrijk voor ze is. Gerelateerd aan de visie van de school kun je hierdoor makkelijk ontwikkeldoelen en innovatiedoelen opstellen met je team. Doordat je je personeel goed kent, kun je hen ook een passende rol geven in het verwerven van nieuwe kennis en hun rol in het innovatie traject.

Zodra je met je team de doelen hebt vastgesteld, is misschien wel de belangrijkste vraag die je kunt stellen: Wat heb je nodig om dit doel te kunnen behalen? En, hoe is dit te koppelen aan jouw persoonlijke doelen?

Zodra je leerkrachten de ruimte geeft om te leren in plaats van dat ze aan eisen moeten voldoen, kunnen zij dit ook op de juiste manier met de kinderen in hun klas doen! Alles wat voor de kinderen geldt, moet ook voor de leerkrachten gelden. Daardoor ontstaat congruentie en flow, en wordt innoveren pas echt leuk!

Download via onderstaande link de checklist: Aandacht voor je team

https://drive.google.com/file/d/1_dJcYw-bYIj54kZ2OzBfVghi7gL7B9b3/view?usp=sharing